SỰ NGUY HIỂM CỦA NHỮNG KIỂU NHANH CHÓNG KIẾM RA NHIỀU TIỀN
Trước khi viết cuốn sách bestseller về lợi ích của việc tập trung là Deep Work, thì Cal Newport thì trước đó đã viết một cuốn sách phủ nhận khái niệm phổ biển của mọi người khi cho rằng đam mê chính là kim chỉ nam dẫn tới một công việc và cuộc đời đáng mơ ước.
Thay vì thế Cal đã phân tích bằng những suy luận đầy logic vô cùng sắc bén khi tái định lại việc đam mê sẽ chỉ xuất hiện khi kỹ năng của mỗi người trở nên tinh thông trong lĩnh vực của mình. Theo Cal thì bắt buộc kỹ năng phải hình thành và có trước đam mê thì mới đảm bảo được cả hai điều mà bất cứ ai trong chúng ta cũng mong muốn: Kiếm được nhiều tiền hơn và sở hữu một cuộc sống đúng nghĩa.
Tương tự như Cal Newport khi anh đưa ra nhận định rằng đam mêm là một thứ độc dược ngọt ngào nhưng chết người, thì trong bài viết này mình cũng phủ định quan điểm và kiểu tư duy “Phải chọn và cắm đầu vào một công việc kiếm ra tiền, kiếm thật nhiều tiền càng sớm càng tốt” của không ít người trong đủ mọi độ tuổi trong thời điểm hiện tại.
Việc đi theo được một công kiếm được nhiều tiền và dễ dàng ngay lập tức còn bất khả thi hơn so với việc bạn xây dựng và tích luỹ cho mình một kỹ năng trong một thời gian tương đối trước khi có thể kiếm được nhiều tiền. Thoạt đầu thì hai điều này dường như tồn tại ít nhiều điểm tương đồng, nhưng thực chất chúng khác nhau rất nhiều. Một điều hứa hẹn rất nhiều về các cơ hội nhưng ẩn chứa vô số tai hoạ. Điều còn lại thì nhàm chán, tốn thời gian chờ đợi và kiểm định nhưng là suối nguồn tuôn trào về cả tiền bạc lẫn niềm vui trong suốt cuộc đời bạn.
Khái niệm đầu tiên nó không phụ thuộc vào bản thân hay lựa chọn trong công việc của bạn. Thay vào đó là sự dịch chuyển, thăng trầm của mỗi lĩnh vực trong thời thế. Ví dụ ở Việt Nam trong khoảng 20 năm trở lại đây thì những lĩnh vực phổ biến được mọi người biết tới công nghệ phần mềm, tài chính ngân hàng, lĩnh vực bảo hiểm, cổ phiếu và bất động sản cứ luân phiên thay thế nhau ngồi lên ngai vàng “Công việc đáng mơ ước và nhanh kiếm ra tiền nhất”. Cùng với sự lên xuống của các ngành nghề, lĩnh vực phổ quá đó thì khi công nghệ và internet càng ngày càng trở nên nhanh hơn và phủ sóng rộng hơn vô tình đã kiến tạo những kiểu công việc mới cũng bắt đầu xuất hiện và nhanh chóng hái ra tiền như bán hàng online, mở khoá học đào tạo kỹ năng ABC, sản xuất nội dung trên internet dưới dạng văn bản hay video, đầu tư vào tiền điện tử… Chính xác là trong thời điểm hiện tại, bạn có rất nhiều lựa chọn hứa hẹn về một kiểu công việc nhanh chóng kiếm được nhiều tiền hơn bao giờ hết.
Nhưng đây chính là thiên la địa võng của một cái bẫy NGUY HIỂM và chứa đựng RỦI RO rất lớn sẽ ập xuống những năm tháng tuổi trẻ tràn đầy ý chí và sẵn sàng nếm trải thử thách của bạn. Đơn giản là khi ở bên ngoài kia có quá nhiều lời mời gọi và chứng kiến những người khác kiếm được tiền một cách dễ dàng thì bạn sẽ bị dẫn dụ vào ảo tưởng có tính bắc cầu rằng “Người ta làm được thì mình cũng làm được”. Thật thế sao? Hãy suy nghĩ về chuyện này một lần nữa nhé. Bạn trở nên sốt ruột và phát cáu khi ai đó thu lợi gấp 10 lần, 20 lần từ Bitcoin, bạn vội vàng đăng ký một khoá học chơi chứng khoán vì thấy xung quanh mình ai cũng bàn tán và mua bán chứng khoán. Tuy nhiên chính bản thân bạn lại không hề sở hữu cho mình những kiến thức, thông tin cơ bản về các lĩnh vực đang hái ra tiền đó thì bạn dựa vào đâu để tin rằng mình cũng sẽ kiếm được ra tiền, khi bạn chỉ là một tay mơ bị dẫn dụ bởi ánh hào quang của những ngành nghề đó.
Trong những lãnh địa liên tục mời gọi và hứa hẹn bạn dấn thân vào đó, là thế giới của cá mập, là những kẻ đi săn các con mồi bước vào Đại dương của chúng trong sự ngây thơ và non nớt. Nếu không bạn không chết bởi đám săn mồi thì những cơn sóng đầu tiên đón chào bạn đến với lĩnh vực hay ngành nghề mới cũng sẽ dìm bạn xuống biển sâu – là lúc bạn nhận ra rằng mình đã mất cả tiền bạc lẫn thời gian khi vội vàng đi theo cám dỗ của một công việc kiếm ra nhiều tiền và còn dễ dàng nữa.
Khái niệm thứ hai nhằm dẫn bạn tới một công việc kiếm nhiều tiền và tìm kiếm được ý nghĩa của cuộc đời thì đơn gỉản đến kinh ngạc: bạn chỉ có thể kiếm được nhiều tiền khi các kỹ năng có ích trong lĩnh vực đó của bạn đã được mài sắc, đã biến bạn trở thành của hiếm để bất cứ công ty nào cũng phải giành giật bạn, hay nếu tự đứng ra kinh doanh thì bạn cũng tự gia tăng phần trăm thành công cao hơn so với những người khác. Ngay cả khi đó là lĩnh vực mà nhiều người lẫn thị trường cho rằng nó không nằm trong những lựa chọn hàng đầu.
Có thể lĩnh vực mà bạn tinh thông không phải là thứ yếu, nhưng đó vẫn là kiểu công việc phù hợp với thị trường và giúp bạn nổi bật trong đám đông như, bác sĩ chuyên khoa phẫu thuật, kỹ sư máy tính, thiết kế đồ hoạ, kiến trúc sư, chuyên gia nấu ăn hay pha chế, biên tập viên hoặc dịch giả, rồi những con người đầy ắp ý tưởng với công việc viết lách như tiểu thuyết, kịch bản phim…
Đây chính là một trong số những công việc không hứa hẹn sự dễ dàng và nhanh chóng để kiếm tiền nhanh chóng, trái lại đây còn là kiểu công việc gây khó khăn và có phần nhàm chán nhưng phải liên tục nâng cao trong suốt cuộc đời. Và điều khó chịu nhất là dù tinh thông các kỹ năng này lẫn liên tục mở rộng kiến thức chuyên môn, thì những người này cùng kiểu công việc này vẫn đang phải xếp phía sau với kiểu người và kiểu công việc đang dễ dàng kiếm ra tiền cũng như thu hút được sự chú ý của xã hội kia.
Kết luận của mình ở đây là hiện giờ đang tồn tại hai kiểu kiểu lĩnh vực và công việc mà một người có thể lựa chọn :
1. Kiểu công việc hứa hẹn nhanh chóng kiếm ra nhiều tiền dựa trên sự thay đổi của thời thế chứ không phải kỹ năng hay kinh nghiệm và chứa đựng rất nhiều rủi ro cả về thời gian lẫn tiền bạc.
2. Kiểu công việc cũng sẽ kiếm được nhiều tiền nhưng dựa trên những kỹ năng khó thể sao chép nhưng đòi hỏi bạn sự học hỏi, tiến bộ liên tục có thể đo lường được bằng năm tháng, sản phẩm, mồ hôi, sự tra tấn về tình thần và vô số lần làm hỏng, thất bại, bị chê cười trước khi làm được cái gì đó ra hồn.
Tuy nhiên mọi chuyện không dừng lại ở đây. Có một sự nghịch lý giải thích tại sao nhiều người vẫn sẽ làm ngược lại những gì mà họ cũng cảm thấy không ổn.
NHƯNG TẠI SAO CHÚNG TA VẪN ĐÂM ĐẦU VÀO LỰA CHỌN RỦI RO HƠN?
Khi suy luận ra vấn đề này thì mình tự nhận thấy là lựa chọn 2 dù khó khăn nhưng vẫn hợp lý và đáng cân nhắc hơn lựa chọn 1. Tuy nhiên điều này lại không đúng với thực tế và cuộc sống ngoài kia khi nhiều người vẫn tin và bị hấp dẫn bởi ánh hào quang của kiểu công việc dễ dàng và nhanh chóng kiếm ra tiền.
Nhưng đồng thời mình cũng cho rằng đó không hoàn toàn là một lỗi nhận thức hay vội vàng chấp nhận của mỗi người mà nó đến từ ba lý do sau:
1. Sự giáo dục và định hướng từ không ít những gia đình cũng như sự ảnh hưởng của xã hội tác động đến nhiều cá nhân bằng việc bạn phải kiếm được tiền bằng mọi giá, kiếm được nhanh và dễ thì còn tuyệt vời hơn và không quan trọng rằng đó là kiểu công việc gì hay lĩnh vực nào miễn là đồng tiền đó không phải là thứ tiền kiếm được từ phạm pháp hay lừa đảo. (Thực tế thì vẫn tồn tại lại những kiểu công việc, phương thức kiếm tiền phạm pháp và lừa đảo dựa trên sự ngu dốt, hám lợi và lười biếng của đám đông).
2. Sự phát tán của truyền thông và mạng xã hội về chủ nghĩa thành công nhanh chóng ảnh hưởng tới một thế hệ bị chi phối và dẫn dắt hành vi bởi thiết bị công nghệ. Đó là những con người đặt niềm tin vào tồn tại và thống trị của những kiểu công việc kiếm tiền dễ dàng đồng thời thu hút sự chú ý của đám đông. Đúng là có những người kiếm được tiền, giàu lên nhanh chóng và cực kì nổi tiếng trên internet. Đó là một nhóm nhỏ trong hoạt động trong lĩnh vực giải trí và sản xuất nội dung mà phần nhiều toàn là sự nhảm nhí. Thậm chí nhóm này còn gây ảnh hưởng trong tư duy, nhận thức rồi truyền cả cảm hứng cho rất nhiều người trẻ theo đuổi lý tưởng nổi tiếng và kiếm tiền nhanh chóng.
3. Sự xuất hiện của những ngành nghề và lĩnh vực đang tạo ra sự đột biến trong việc gia tăng tài sản như bàng hàng trên mạng, đầu tư tiền điện tử, chia sẻ kinh nghiệm, đánh giá sản phẩm hay truyền cảm hứng trên internet, đào tạo làm giàu hay kỹ năng mềm, rồi chuyên gia đọc lệnh, tư vấn mua bán cổ phiếu, bất động sản… Tất cả những lĩnh vực và kiểu công việc này đều lệ thuộc và gắn bó với internet, vì thế tốc độ lan truyền nhanh và ảnh hưởng lớn tới định hướng và lựa chọn trong công việc đối với thế hệ trẻ bây giờ. Bản chất của internet là nhanh và ngắn, hoàn toàn đối ngược với một công việc tinh thông, vì thế giờ đây xuất hiện những bạn trẻ chọn việc nhảy múa, diễn trò trên các nền tảng giải trí để tìm kiếm chú ý và tiền bạc ngay bây giờ hơn là chú tâm vào những kiến thức và môn học sẽ tạo ra kỹ năng hiếm có để kiếm được tiền sau này.
Dù mình có thể tư duy và phân tích được về vấn đề này, nhưng bản thân mình cũng cảm thấy thật khó để đưa ra lời khuyên hay một lời cảnh báo về bong bóng một công việc dễ dàng và nhanh chóng kiếm được tiền, đi kèm theo cả sự nổi tiếng nữa. Vì trong thực tế điều này đã và đang diễn ra, có những người đang kiếm được tiền dễ và nhanh. Nhưng khi nhìn sâu sa vào cách thức khái niệm này vận hành thì chỉ nó đem tới lợi ích cho một số người và tai hoạ cho tất cả số còn lại.
Thứ nhất nó tạo ra sự ảo tưởng về một thế giới và thực tại dễ dàng, tràn đầy những cơ hội khi internet lẫn xã hội lan truyền về những của cải khổng lồ được trao cho một số con người tiên phong trong những lĩnh vực mới. Điều này cổ xuý và khích lệ rất rất nhiều người không có kỹ năng và sự hiểu biết nhất định rằng “Không chỉ kẻ thắng có được tất cả mà còn cả những kẻ đi trước nữa”. Nếu bạn đã không có kỹ năng chuyên môn trong một thời gian trước khi lĩnh vực bạn tinh thông bùng nổ và cũng chẳng phải nằm trong nhóm tiên phong cầm cờ thì bạn có cái gì để dựa vào để cho rằng mình sẽ thành công và dễ dàng kiếm được tiền như họ?
Thứ hai tư duy kiếm được tiền nhanh chóng nó khiến bạn ngu ngốc trên mọi phương diện. Bạn dễ bị tư duy đám đông, bầy đàn lôi kéo cũng như bị dẫn dụ bởi những kẻ khoác lác, những chuyên gia dự đoán chỉ quan tâm đến túi tiền và thời gian quý giá của bạn. Nhưng ngu ngốc hơn cả là bạn đã tự cắt đứt những sợi dây dẫn bạn tới nhiều lựa chọn tốt hơn bao gồm ý nghĩa về cuộc đời chết tiệt này thực sự là gì. Bạn sẽ bị chi phối bởi đồng tiền, những gì bạn cần trong một công việc cũng tiền và cả những mối quan hệ bạn sẽ gặp cũng phải liên quan đến tiền bạc.
Điều cuối cùng là bạn sẽ không bao giờ biết được giá trị của việc tinh thông những gì mình làm và kiếm được nhiều tiền từ điều đó có ý nghĩa lớn lao như thế nào. Thành công không phải là kết quả mà là quá trình dẫn tới kết quả đó. Tiền bạc là thứ để thể hiện ra bên ngoài chứ không phải là ý nghĩa của cuộc đời. Ý nghĩa cuộc đời cũng lại là một sự thật đơn giản đến ngỡ ngàng: Bạn nhận biết được sự tiến bộ và làm chủ cuộc sống của mình thông qua từng ngày trôi qua. Và việc liên tục học hỏi, trau dồi kỹ năng trong công việc bạn làm thì sẽ hiểu năng lực kiểm soát tạo nên phấn khích, niềm vui và ý nghĩ đến thế nào.
QUÁ TRÌNH THÌ QUAN TRỌNG HƠN LÀ KẾT QUẢ
Hành động mỗi ngày, cố gắng tốt hơn mỗi ngày là cách duy nhất khiến bạn trở nên khác biệt đến mức không ai có thể phớt lờ bạn. Lúc đó bạn trở nên là niềm cảm hứng cho người khác.
Bạn xây dựng những mối quan hệ thực sự khi những người đó trân trọng và đánh giá cao những gì bạn làm. Bạn không chỉ có tiền bạc mà cả những người bạn đúng nghĩa.
Và bạn có được tất cả những điều cấu thành niềm vui, hạnh phúc và ý nghĩa trong cuộc đời này bằng cách làm thứ công việc mà bạn càng làm thì càng tinh thông hơn qua mỗi ngày.
Có giá trị và ý nghĩa nào hơn việc bạn có thể cảm nhận được mình vượt lên bản thân sau mỗi lần thức dậy không?
Điều này có thể so sánh được với việc bạn sẽ kiếm được nhiều tiền nhưng không phải là bằng cách tốt và giỏi hơn mỗi ngày không?
Photo: Tokyto.ig